Poremećaji raspoloženja predstavljaju grupu od dijagnostički prepoznatih sedam poremećaja, kod kojih je osnovno simptomatsko ispoljavanje promjena raspoloženja, koja se kreće na dimenziji patološke tuge to jest depresije, ka patološkom ushićenju to jest hipomaniji i maniji. Većina ovih poremećaja razvija tendenciju periodičnog ili cikličnog vraćanja, dok je početak bolesti povezan sa stresnim situacijama i događajima.

U praksi, klinički najznačajniji oblici poremećaja raspoloženja su bipolarni poremećaji koji se karakterišu ispoljavanjem epizoda depresije i manije, koji se smjenjuju u različitim ritmovima.

Noviji pristupi u psihologiji pokušavaju da objasne adaptivnu prirodu raznih ljudskih emocija i ponašanja. Po stanovištu kognitivne psihologije, emocije su prilagođavanje uma kojim se potpomaže opstanak jedinke, te se uloga emocija pronalazi u postavljanju visokih ciljeva umu. Na ovom mjestu se nameće pitanje šta je cilj i funkcija tuge i depresije. Čini se da odgovor pronalazimo u emocionalnom vezivanju koje predstavlja adaptibilnu potrebu djeteta da održi blisku vezu sa majkom ili osobom koja se o njemu stara.

Postavlja se pitanje da li depresija ima funkciju adaptacije u evolucijskom razvoju čovjeka?

Prihvatljivo objašnjenje za loše raspoloženje nudi hipoteza o socijalnom snalaženju, koja pokušava da objasni intezitet depresije na osnovu standardnih evoluativnih teorija. Na osnovu navedene teorije postoji mišljenje da depresija može da igra dvije glavne komponente: hvatanje u koštac sa neprijatnim društvenim problemima i motivisanjem bliskih osoba, naročito porodice sa ciljem obezbjeđivanja njihove pomoći u rješavanju problema, naročito u kontekstu kada oni nisu naročito zainteresovani za to.

Pored postavljanja pitanja vezanih za evolutivnu funkciju poremećaja raspoloženja, u teoriji i praksi su se provlačila pitanja vezana za povezanost kreativnosti i depresije. Kakva je to veza koja postoji između „ludila“ i genijalnosti. Još je Aristotel na pijedestal dizao melanholiju, pripisujući to emotivno stanje svim nadahnutim ljudima, vjerujući da je inspiracija moguća samo u posebnom stanju uma.

Naučnici su pokušali da pronađu direktne dokaze za postojanje veze između kreativnosti i psihičkih bolesti. Neka istraživanja ukazuju da od poremećaja raspoloženja pati barem tri puta više umjetnika nego drugih profesija. U poređenju sa opštom populacijom vjerovatnoća je čak 30 puta veća kod pjesnika da pate od manično-depresivne psihoze, dok postoji pet puta veća šansa da će počiniti suicid. Savremene studije sprovedene na populaciji pisaca potvrđuju navedene podatke.

U radu sa osobama koje pate od bolesti iz spektra mentalnog zdravlja, često budem počastvovana ulogom u kojoj posmatram nastanak umjetničkih djela. Neminovno je da raspoloženje igra značajnu ulogu u njihovoj kreativnosti. Sada se u mom umu odslikava jedan nadareni slikar, čija su sjajna dijela nastajala u periodima kako ih je on nazivao „faze ekstaze“, kada je doživljavao veoma intezivnu produktivnu fazu, govoreći tada o smanjenoj potrebi za snom. Jedan pjesnik čiji stihovi nalikuju onima Vilijama Blejka (William Blake) opisuje dominaciju anksioznosti kao integralni dio njegovog stvaranja.

Posmatrajući te nadarene ljude, jasno je da umjetnička kreativnost može da ima korsiti od različitih iskustava, uključujući melanholiju, depresiju, strahove. Pitam se da li upravo ti napori da se suoče sa emotivnim ekstremima predstavljaju oslonac njihove kreativnosti. Upravo me ta činjenica u radu često satjera u ćošak postavljajući samoj sebi pitanje, a i osobi koja je došla na terapiju, da li će smanjivanje simptoma (depresije, manije) uticati na razvoj kreativnosti. Prećutno, nekada sumnjamo da hoće.

Duboka depresija može da promjeni nečija uvjerenja o prirodi i smislu života. Depresija vodi čovjeka na put na kojem uspijeva da zaviri u sebe i postavi sebi pitanja o svrsi, pitanja tipa ko sam ja i šta sam?

Ljudi o kojima pišem skloni su da otkriju istinu u kojoj naglašavaju da niko od njih nije naslikao, napisao, režirao, vajao, a da prije toga nije prošao kroz patnju. Hvala im na toj izdržljivosti.

Da li zaista postoji veza između kreativnosti i psihičkih smetnji, i dalje je pitanje koje traži odgovore, ono sa čim se svi slažemo je da je zdravje od suštinske važnosti za život.