Kliničko iskustvo rada sa pacijentima nam pokazuje da prvom napadu panike obično prethodi neki stresan događaj ili situacija. Kod osoba sa predispozicijama za razvijanje paničnog poremećaja, evidentiraju se tri vrste stresora, koji često prethode prvom napadu panike:

• Situacija koja za osobu predstavlja gubitak. Smrt važne osobe, razvod ili razdvajanje česti su “okidači” prvog napada panike. Gubitak posla, bolest ili veća finansijska kriza (kreditna zaduženost), takođe mogu da predstavljaju faktor rizika za razvoj anksiozne simptomatologije.

Milica je prvi panični napad doživjela kada je otišla ni redovan ginekološki pregled i saznala da ima ciste na lijevom jajniku koje zahtjevaju hitnu intervenciju.

Ivani su simptomi počeli kada je njen muž ostao bez posla.

• Značajan životni događaj koji zahtijeva period prilagođavanja i traje nekoliko mjeseci, može biti inicijator paničnog napada. Primjeri ovakvog događaja su: odlazak na fakultet, promjena mjesta boravka, rađanje djeteta, stupanje u brak, promjena posla, nekada je bio odlazak u vojsku, promjena posla ili dugotrajna fizička bolest.
  
  
• Moje kliničko iskustvo ukazuje da se nerijetko desi da se prvi napad panike dogodi nakon upotrebe psihoaktivnih supstanci. Upotreba amfetamina (spid), PCP, LFD, marihuana, ilI prestanak uzimanja narkotika, barbiturate ili sredstava za smirenje, takođe mogu da budu okidajući faktor za napad panike.

• Anksiozna simptomatologija, razne fobije se razvijaju uz pomoć dva procesa: uslovljavanja i trauma. Pri nastanku fobija ne mora uvijek da bude prisutna trauma, ali uslovljavanje je od presudnog značaja. Postoje dva mehanizma uslovljavanja odgovorna za razvoj fobija: uslovljavanje putem asocijacija i uslovljavanje reakcije izbjegavanja.

Elem, šta to znači? Kod uslovljavanja po principu asocijacija, situacija koja je prvobitno bila neutralna počinje da izaziva snažnu anksioznost jer ste se jednom uspaničili i doživjeli snažnu anksioznost baš u toj situaciji. Na primjer, na javnom izlaganju ste doživjeli napad panike. Panika je pogoršana zastrašujućim mislima: “Pašću i izgubiti kontrolu, svi će me vidjeti i pomisliti da sa mnom nešto nije u redu”. Vaš mozak stvara snažnu asocijaciju između javnog nastupa i anksioznosti, tako da kasnije približavanje mjestu izlaganja, i više dana prije njega, čak i sama misao na taj događaj izazivaju anksioznost.

Uslovljavanje po principu asocijacija može da dovede do razvijanja straha od određene situacije, ali samo po sebi ne stvara fobiju. Samo ukoliko izbjegavate te situacije učite sebe da budete fobični. Svaki put kada izbjegnete situaciju koja je za vas uznemiravajuća ona predstavlja nagradu, izostanak anksioznosti, pa tako vaše ponašanje izbjegavanja biva učvršćeno i teži da se ponavlja. Naime, svaki put kada odlučite da ostanete kod kuće, jer strahujete da se vani ne desi nešto strašno, da doživite moždani udar, izgubite kontrolu ili poludite, rizikujete da vaša simptomatologija bude sve utemeljenija.

Učenje da se držite dalje od situacije koje se plašite jer je to zahvalno jeste ono u čemu se sastoji uslovljavanje reakcije izbjegavanja. Cilj psihoterapijskog procesa jeste upravo pomoći i naučiti klijenta razuslovljavanju.