Emocionalno ispoljavanje moralnog ponašanja pronalazimo u altruističkom ponašanju, saosjećanju, empatiji i, na drugoj strani, osjećanju krivice kao posljedici moralne greške u ponašanju.

Altruizam je ponašanje kojim jedinka dijeluje, “žrtvuje se”, smanjujući sopstvena zadovoljstva sa ciljem da poveća dobrobit za drugu jedinku, uz očekivanje da će druga jedinka na sličan način da djeluje u nekom kasnijem periodu. Neurobiološka osnova ovakvog recipročnog altruizma je sposobnost empatije, tj. saosjećanja sa drugim. Kroz vrijeme razvoja civilizacije altruizam se ogledao u težnji ka žrtvovanju i pomoći svim članovima grupe, ne samo onima koji su u krvnom srodstvu. Jasno je da je ovo preduslov uspjeha života u zajednici jer pospješuje šanse za preživljavanjem reprodukcijom i dobrobit grupe.

Za razliku od biološkog, nepisanog morala postoji i stečeni, eksplicitno pisani ili lokalno kulturalni nepisani moral, koji se pounutruje tokom razvoja jedne grupe i kulture kao što su zakonodavstvo ili religija. Stečeni moral uključuje usvajanje moralnih normi lokalne zajednice i kulture, zatim pisanih zakonskih normi i pounutrenje moralnog kodeksa date religije. U psihodinamskoj teoriji stečeni moral postaje dio dobro integrisanog Super –ega. Ono što je suština je da i zakon i religija definišu listu neprihvatljivih ponašanja koja odstupaju od grupnih normi i destabilizuju njenu koheziju. Oni takođe regulišu i sistem nagrade i kazne za one koji se ne pridržavaju propisanih normi. U skorijoj istoriji civilizacije društvo uvodi i sistem liječenja za devijantna ponašanja (one sklone nemoralu i kriminalu), ako su ona procjenjena kao prizvod mentalnog poremećaja.

Na ovom mjestu postavljam pitanje I drugima I sebi, da li smo se mi zaglavili na putu evolucionog civilizacijskog razvoja, ili je ovo sada povratak na primarno, animalno? Figurativno ljudski mozak jeste arena u kojoj se suočava naša animalna priroda, sa našom socijalnom realnošću. Ono što se pitam jeste u kom pravcu razvoja se krećemo ako su uobičajene i opšte prihvaćene parole “Ćuti i gledaj svoja posla”, “Ćuti i iskoristi poziciju za sebe”, “Ako nisi dobar za sebe, nisi ni za drugog”, “Dobar i lud je jedno isto”? Nismo li mi ovdje malo izvitoperili odnos samopoštovanja i nadobudnosti, dobro sa zlim, oprez sa strahom, loše sa dobrim?

Sve više osoba u našem savremenom društvu se suočava sa problemima u moralnoj sferi, što se ispoljava kroz hroničnu egocentričnost i teškoću u doživljavanju empatije i altruizma. U psihološkoj teoriji i praksi prethodnog vijeka činjenica je da su ovakvi parametri bili vezani za osobe sa poremećajem ličnosti. To su osobe koje uglavnom funkcionišu na terenu primarnih afekata straha i bijesa, sa uzanim emocionalnim spektrom, oscilirajući na klackalici gdje mogu da budu strašno ljuti na nekog ii se plaše, osjećaju se distancirano od svijeta ili potpuno zavise od nekog ko odlučuje umjesto njih. Na ponašajnom nivou moralni problemi osoba sa poremećajima ličnosti su: manipulativnost, sebičnost, fizičko i/ili psihičko zlostavljanje drugih, zluradost, zajedljivost ili prekomjerna zavisnot od drugih.

Ako se okrenete oko sebe vidjećete niz pokretnih reklama. Čini se da je došlo vrijeme kada je najbitnije prodati sebe, slikati se što ljepše, u biografiji napisati ono što je istina i ono što nije, biti na “pravim” mjestima u “pravo” vrijeme, uz pomoć uticajnih ljudi doći do “prave” diplome.

Kako funkcioniše pojedinac u današnjem vremenu? Družimo se sa velikim brojem ljudi, a niko nikog suštinski ne poznaje, većina ima više osoba kojima se udvara, a niko se ni pored koga ne zadržava. Većina misli da sve umije, a niko ništa ne radi. Većina priča u glas, ne slušajući druge, imaju komentar na sve, a komentar drugog ih se zapravo i ne tiče.

Statistički pokazatelji ukazuju da je poremećaj ličnosti danas česta kategorija. Ako je vjerovati tome da taj trend u populaciji prati evoluciju društva, kao stručnjak i čovjek vrlo sam zabrinuta.